Bayden uğursuz oyuncudur?| Ukraynada strategiyanın birinci qaydası pozuldu

Soyuq Müharibə dövrünün mərhum diplomatı Çarlz Hill deyirdi ki, “strategiyanın birinci qaydası” budur: “Rəqibinizə heç vaxt nə etməyəcəyinizi söyləməyin”. Bu qaydanın məntiqi sağlam düşüncədir: X-i etməyəcəksinizsə belə, rəqibinizə X-i etməyəcəyinizi bildirməyin müsbət tərəfləri çox azdır. Etməyəcəyimiz hərəkətləri bildirmək bizim çevikliyimizi, manevr qabiliyyətimizi, çəkindirmə və rıçaqlarımızı azaldır.

Harri Kasparov nə vaxtsa şahmat matçında rəqibinə atını, topunu və ya vəzirini lövhədə tərpətməyəcəyini söyləyərmi? Serena Uilliams heç vaxt tennis matçında rəqibinə meydançada topu vurmayacağını söyləyərmi? Nik Şaban nə vaxtsa digər futbol komandasının məşqçisinə hansı oyunların necə idarə olunacağını deyə bilərmi? Əlbəttə, müharibə şahmat, tennis və ya futbol deyil. Amma buna görə də bu fundamental qaydanın pozulması riski daha da yüksəkdir.

Prezident Co Bayden birmənalı şəkildə ABŞ-ın Ukraynaya qoşun yeritməyəcəyini bəyan edib: “Açıq deyim ki, bizim qüvvələrimiz Ukraynada Rusiya qüvvələri ilə münaqişəyə girmir və iştirak etməyəcək”. Ağ Evin mətbuat katibi Cen Psaki, Baydenin “uçuşa qadağan zonasının gərginləşdirici olacağına və Rusiya ilə müharibəyə səbəb ola biləcəyinə inanmağa davam etdiyini” açıqladı.

Baydenin Ukraynaya qoşun yerləşdirməmək və ya uçuşa qadağan zona tətbiq etməmək qərarı ilə razı olmaq olar. Razı ola bilmədiyimiz şey heç bir əsaslı səbəb olmadan, xüsusi hərəkət kurslarını qəbul etməmək qərarını elan etməkdir. Putin kimi ehtiyatsız bir avtokratik güclü adama zərrə qədər ehtiyatlı davranmağa məcbur etməyin yeganə yolu onun hərəkətlərini əvvəlcədən təxmin etməkdir. Biz özümüzü ayağımızdan vurmaqla və bütün seçim spektrimizi, hətta qeyri-adi olanları da ictimai şəkildə məhdudlaşdırmaqla bunu edə bilmərik.

Bu filmi əvvəllər də görmüşük. Keçən iyul ayında Bayden Əfqanıstandakı hərbi missiyanın avqustun 31-də başa çatacağını elan etdi. “Taliban” üçün bu elan çox güman ki, “ABŞ avqustun 31-dən sonra bizimlə döyüşməyə davam etməyəcək” kimi tərcümə olundu. Beləliklə, “Taliban” öz qüvvələrini bərpa etmək, Qəndəhar və Kabilə hücumu, nəticə etibarilə fəthin dəqiq vaxtını təyin etmək üçün Birləşmiş Ştatların Əfqanıstandan çıxmasını gözlədi. Birləşmiş Ştatlar üçün “Taliban”a hücum üçün yaşıl işıq yandırmaq lazımsız və əslində əks məhsuldar idi. Yenə də Baydenin geri çəkilmək barədə yüksək səviyyəli qərarı ilə razılaşmaq olar. Ancaq “Taliban”a geri çəkilmə tarixini açıq elan etmək doğru deyildi, bu da administrasiyanın öz məqsədini yerinə yetirmək qabiliyyətinə xələl gətirir.

Birləşmiş Ştatların etmək istəmədiklərini açıq şəkildə bəyan etmək səhvi Bayden administrasiyasından çox uzağa gedir. Əslində, Bayden deyil, prezident Donald Tramp əvvəlcə “Taliban”la geri çəkilmə razılaşması üzrə danışıqlar aparmışdı və ilkin tarixi 1 may 2021-ci il olaraq təyin etmişdi. Tramp vəzifədə olduğu müddətdə dəfələrlə Putini tərifləmişdi. Hələ indi də Tramp Putinin Ukraynaya hücumunu “dahiyanə” adlandırıb. 2020-ci il seçkilərində iştirak etmiş bütün namizədlər arasında Bayden Ukraynada davam edən böhrana Amerikanın cavabı üçün ən yaxşı adamdır. Lakin o və komandası qəbul etmək istəmədikləri qərarları lazımsız yerə elan etməkdən imtina etməklə daha da yaxşısını edə bilər.

Bununla belə, skeptik olaraq iddia edilə bilər ki, (1) gərginliyi azaltmaq və (2) hərbi müdaxiləyə etirazı bildirmək üçün belə qərarların açıq şəkildə elan edilməsi vacibdir. Birinciyə cavab olaraq iddia etmək olar ki, sülhə nail olmağın ən yaxşı yolu Putin kimi düşmənləri daha ehtiyatlı davranmağa məcbur etməkdir. Bunu etmək üçün ən yaxşı yol onlara etmək istəmədiyimizi söyləməkdən imtina etməkdir. İkinciyə gəlincə, biz keçmiş milli təhlükəsizlik müşaviri Brent Skoukroftun məsləhətinə əməl etməliyik: “Biz heç vaxt ciddi xarici siyasət problemləri ilə məşğul olarkən “fəzilət mükafatdır” mövqeyindən çıxış etməməliyik”.

Hal-hazırda Bayden administrasiyasının Ukraynaya münasibətini belə xarakterizə etmək olar: nəyə hazır olduğumuza dair qeyri-müəyyənlik və nə etmək istəmədiyimizə dair aydınlıq. Nə etmək istədiyimizə aydınlıq gətirmək və nə etmək istəmədiyimizə dair qeyri-müəyyənlik yaratmaq daha ağıllı yanaşma ola bilər.